Буряадай мэдээжэ багша, уран зохёолшо Аюша Доноевой үхибүүдтэ зорюулжа бэшэһэн шүлэгүүдэй «Сэдүүхэйн үзэглэл», «Үхибүүдтэ зорюулагдаһан шүлэгүүд», «Жэгүүртэн, амитад», «Сэсэгүүд – эм домтой ургамалнууд», «Юһэн эрдэни», «Арадаймнай заншалнууд»гэһэн зургаан багахан ном Улас түрын «Бэлиг» түбтэ нара хараа.
Зургаан номой гүрлөө
Бэлиг түгэлдэр багша Аюша Доноевой зохёохы ажалайнь талаар шаби, мэдээжэ ирагуу найрагша Санжай-Ханда Дармаевагай бүридхэн согсолһон багахан хэмжээтэй эдэ номууд һургуулиин шабинарта зорюулагданхай. Тэдээн дотор бага наһан гэжэ онсо шата үхибүүдэй ажабайдалтай, оршон тойронтой нягта холбоотойгоор харуулагдана. Энэ зургаан ном хойно хойноһоо һубариһан дугаарлалтай, бага, дунда болон ахамад ангинуудай һурагшадай наһанда таарулагдаһан юм.
Тодорхойлон хэлэбэл, «Сэдүүхэйн үзэглэл» гэһэн 1-дэхи номдо Сэдүүхэй хүбүүнэй нэрэһээ бэшэгдэһэн буряад алфавидай үзэг бүхэн тухай багахан шүлэгүүд ороо. «Үхибүүдтэ зорюулагдаһан шүлэгүүд» 2-дохи ном соо үхибүүдэй ажабайдалай олон тала харуулаатай. Урда танилсаһан Сэдүүхэй тухайшье шүлэг уншахат. «Жэгүүртэн, амитад» гэһэн ном дотор зохёогшын нютагай ой тайгын, тала хээрын жэгүүртэн болон амитад тухай, «Сэсэгүүд – эм домтой ургамалнууд» мүн лэ нютагайнь эм домтой сэсэгүүд тухай шүлэгүүдые уншахаар. «Юһэн эрдэни» гэжэ нэрлэгдэһэн 5-дахи номдо буряад арадай юһэн эрдэни болохо зүйлнүүд тухай шүлэгүүд хэблэгдээ. «Арадаймнай заншалнууд» гэһэн ном соо буряад арадайнгаа мүнөө хүрэтэр сахижа ябаһан заншалнууд тухай уншажа, һурагшад ёһо заншалаа мэдэхэ болохо, саашань сахижа ябаха гэжэ найдагдана.
Энээхэн номууд залуу уран зурааша Норжима Цыреновагай зурагуудаар шэмэглэгдэһэн хадаа уншагшадай анхарал заатагүй татаха байха.
Шэб шэнэхэн номууд һургуулиин үхибүүдтэ зорюулагдаһан ушарһаа Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманай баталһан түсэбөөр сахим хэбынь Улас түрын «Бэлиг» түбтэ эхинһээ эсэс хүрэтэр бэлдэгдээ.
«Буряад Уласта буряад хэлэ сахин хүгжөөлгэ» гэһэн Гүрэнэй программада һомологдоһон мүнгөөр тэдэ барлагдаба. Номууд болбосоролой эмхи зургаануудаар тараагдаха.
Аюуша багша – бэлигтэй зохёогшо
Аюша Жапович Доноев – Захааминай аймагай Санагын, Утаатын, Ёнгорбойн, Шара-Азаргын дунда һургуулинуудта буряад хэлэ, уран зохёол зааһан Буряад Уласай габьяата багша, хүмүүжүүлэгшэ, хизаар ороноо шэнжэлэгшэ, уран найруулагша, арадай аман зохёол олон тоото шабинартаа дамжуулан ябаһан хүн.
Бэлигтэй багша хүн хадаа түрэл хэлэн болон уран зохёол үзэхэ гээшэ олон тоото арга боломжотой гэжэ ойлгодог байһан Аюша Жапович нютаг оронойнгоо түүхэ, арадайнгаа аман зохёолоор һонирходог үхибүүдые суглуулжа, «Уран-Дүшэ», «Агдаргана» гэһэн бүлгэмүүдэй ажал эмхидхэһэн, орон нютагыень шэнжэлүүлжэ, олон шэглэлтэй ажал хүүлэдэг байһан.
Тиимэһээл Аюша Доноевой бэшэһэн зохёолнуудай үйлэдэхэ нюурнуудынь үхибүүд болоно. Уран зохёолшо тэдэнэй һонирхол, һанал бодол, ажабайдал хурса дүрэнүүдээр харуулжа шадаа.
Зарим зохёолнуудайнгаа хөөрэгшэ-герой болоходоо, нютаг оронойнгоо баян байгаали, арадайнгаа ёһо заншал, хүнүүдэй сэдьхэлэй байдал, нютагайнгаа шарай зураглан харуулхадаа, ургажа ябаһан үхибүүдтэ баһал хандаһан байха юм.
Зохёолнуудынь Буряадай бүхы сонин, сэдхүүлнүүдтэ толилогдоһон байһан юм. 1992 ондо «Дуулахал дайдам Захаамин» гэжэ номынь нара хараһан. Шабинарайнь оролдолгоор «Сиинтэ» гэжэ ном 2012 ондо хэблэлһээ гаража, толилогдоогүй үлэһэн олон зохёолнуудынь оруулагдаһан байгаа.
