Монгол Уласай эрхэтэн, буряад угсаатанай түлөөлэгшэ, бэлигтэй уран зохёолшо, хүршэ гүрэнэй түрын шагналда хүртэгшэ Сэнгын Эрдэнын «Хүхэ хулгана жэл» гэһэн ниитэ гаршаг доро багтаһан холбоо гурбан туужын согсолбори Улас түрын «Бэлиг» түбтэ анха түрүүшынхиеэ амяараа ном боложо бэлдэгдээд, нара хараба.
Тус зохёол монгол хэлэнһээ буряадшалжа, түрэл хэлээрээ уншаха арга боломжо буряад зондоо олгоһон хүн хадаа – Доржо Сультимов, мэдээжэ уран зохёолшо, оршуулагша, Буряад Уласай гүрэнэй шангай лауреат, Оросой Холбоото Уласай габьяата зүжэгшэн, Оросой Холбоото Уласай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн, «Бэлиг» түбэй Гүрэнэй оршуулгын албанай ахамад мэргэжэлтэн.
Тус зохёол дотор үнгэрһэн зуунай хорёод онуудта Орос уласай харьяата газар дээрэ эрхэтэд хоорондын дайн эхилжэ, хаа-хаанагүй тонуул, дээрмэ олошороод, ами наһантаяашье хахасаха саг нэгэнтэ бэшэ тохёолдожо, талын нүүдэлшэ буряад арад зоной түгшүүрилтэй, орёо байдалай эрхэ мэдэлдэ ороһон тухай хэлэгдэнэ.
Нэгэ бүлэг хори буряадуудай ута замай олон тоото бэрхэшээл дабаад, хэдэн тэргэ моридые һубарюулан, малаа туужа, Монгол ороной газар дээрэ хүрэжэ ерээд, Онон голой эрье шадар түбхинэжэ, ажамидаралаа зохёоһон тухай автор дэлгэрэнгыгээр, удха шанартайгаар бодомжолон бэшэнэ. Тэрэ үе сагай монгол зоной байра байдалтай танилсажа, Арадай засагай тулажа ерэхэдэ, нүүдэлшэ буряадуудай шэнэ газар дээрэ яагаад арга мүрөө олоһон тухай хөөрөөн, буруу, зүбшье ябадалнуудынь уншагшадай анхарал татахал байха.
«Хүхэ хулгана жэл. Холбоо гурбан туужа» гэһэн зохёолой гол бодол хадаа хүнэй шанар шэнжэ, хүмүүжэл ажамидаралдань тон ехэ нүлөө үзүүлжэ, урагшаа дабшаха, ажабайдалаа зүб замаар зохёохо хэрэгтэнь һайн нүлөө үзүүлдэг гэһэн бодол болоно. Һэшхэлтэй, сэхэ сэбэр зантай, эрдэм мэдэсэтэй хүн зүб зам баримталбал, хэзээдэшье түрүү зэргэдэ гаража, зол жаргалтаяа ушардаг хубитай гэһэн бодол энэ зохёолой гол дүрэ болохо Сэмжүүдэй басаганай хуби заяан дээрэ үндэһэлэн, зохёолшо уншагшадаа дамжуулна.
Хүн зоной хоорондохи нарин нягта харилсаанууд дээрэ үндэһэлхэдөө, үнэн сэхэ зан абари, һэшхэл, нэрэ хүндэ тухайгаа ханалтайгаар бодожо, али хүндэ байдалда орохо ушарай болоходо, бэе бэеэ хайрлажа, дүмэжэ, зүб шиидхэбэри абажа һураха, үнэншэ сэдьхэлтэй ябаха тухай тон тодо ойлгосотойгоор зураглагданхай.
Сэнгын Эрдэнын туужанууд хүн зоной сэдьхэлдэй харилсаан тухай дэлгэрэнгыгээр зураглаһан дээрэһээ ямаршье наһанай уншагшадай анхарал татахань дамжаггүй. Ахалагша ангинуудай һурагшадай хэшээлһээ гадуур уншахаар түсэблэгдөө һаа, ухаан бодолойнь гүйсые үргэдхэжэ, ажабайдалай орёо шухала асуудалнуудта хандаха, хүн зонтой харилсаха талань гуримшуулагдаад, зүб мүрөөр хүмүүжэхэ хэрэгтэнь туһа хүргэжэ, һайн нүлөө үзүүлхэ байха гэжэ тэмдэглэмээр.
Дунда болбосоролой һургуулинуудай дээдэ ангинуудай hурагшадта, дунда ба дээдын мэргэжэл олгодог эмхи зургаануудай оюутадта, буряадаар уншаха дуратай бүхы зондо энэ ном зорюулагдаа. Уншагшадай сэдьхэлыень татажа, ухаан бодолыень баяжуулхаһаа гадна мүнөө сагай буряад уран зохёолдо ехэ нэмэри боложо үгэхэ гэжэ найдагдана.
Номой сахим хэб эхинһээ эсэстэнь хүрэтэр Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманай баталһан түсэбөөр Улас түрын «Бэлиг» түбтэ бэлдэгдээд, «Буряад Уласта буряад хэлэ сахин хүгжөөлгэ» гэһэн Гүрэнэй программада һомологдоһон мүнгөөр хэблэгдээ гэжэ тэмдэглэлтэй. Тус ном уласай һургуулинуудаар тараагдаха юм.
